Nga Richard Shepherd
Si mjek mjeko-ligjor, të vdekurit e të gjitha moshave, formave dhe përmasave kanë qenë fokusi i karrierës sime. Shumë herë në ditë, për 40 vitet e fundit, kam parë nga afër dhe drejtpërdrejt vdekjen, duke e ditur se, për shumë, ndoshta shumicën nga njerëzit që ekzaminoj, fillimi i ditës së tyre të fundit kishte qenë krejtësisht normal. Vdekja kishte ardhur shpejt dhe pa pritur. Kështu, ndërsa vishem çdo mëngjes, shpesh pyes veten se ku do të jem në fund të ditës sime. Në shtëpi? Apo në një morg, duke u futur në një frigorifer në një barrierë me shkëlqim?
Në spitale, ne kishim pritur një pandemi globale për disa dekada. Pandemia e HIV/Aids e viteve 80 ishte një moment historik i zymtë, që rezultoi në rreth 36 milionë vdekje në mbarë botën, por nuk e prisja kurrë që pandemia e parë e shekullit të 21-të do të zhvillohej nga një virus në Kinë. E prisja që të vinte nga një riorganizim vdekjeprurës i ADN-së së virusit të gripit, siç ndodhi në vitin 1918, kur gripi “spanjoll” vrau të paktën 50 milionë njerëz në mbarë botën dhe në pandemitë e mëvonshme, më pak vdekjeprurëse të gripit: 2 milionë vdiqën në pandeminë e gripit të vitit 1957 dhe 1 milion në 1968 dhe 1977. Pandemia e fundit e dukshme e gripit ishte gripi i derrit, në vitin 2009, i cili rezultoi në rreth 500,000 vdekje. Një pandemi e rëndë gripi ka kaluar rreth 50 vjet.
E di që jam deri diku i vecantë që kam pasur një pasqyrë personale kaq të gjatë për vdekjen dhe natyrën thelbësisht të pasigurt të jetës sonë. Shumë prej nesh nuk kanë parë kurrë një trup të pajetë, qoftë edhe të një të afërmi. Në shoqërinë tonë perëndimore, urbane, tradita për t’i bërë nderime trupit në një arkivol të hapur në sallon tani është e rrallë. Kjo ofronte mundësinë për të njohur normalitetin e vdekjes: për ta parë atë në fytyrë; për të marrë parasysh përgjigjet tuaja rreth vdekjes dhe për të kujtuar vdekshmërinë tuaj.
Nga fillimi i këtij shekulli, m’u duk se vdekja ishte bërë përgjithësisht një temë që duhej shmangur, fshirë dhe (nëse ishte e mundur) thjesht injoruar, të paktën derisa dikush të përballej personalisht me të. Tani, mungesa e kësaj përvoje shpesh tregon se vdekja ndihet dërrmuese.
Para Covid-it, vura re se si gjuha jonë po bëhej gjithnjë e më eufemiste. Emri është “vdekje”, folja “vdes”, por këto fjalë dëgjoheshin rrallë. Vdekja ishte bërë “kalim” dhe fokusi ishte zakonisht në “lehtësimin e atij kalimi”, për ta dezinfektuar dhe zbutur atë dhe për të menaxhuar vdekjen në një mënyrë që të shmangte shqetësimin. Ndjeva se po shihja një shkëputje domethënëse të zhvilluar midis procesit të thellë, njerëzor të pikëllimit, me dhimbjen, stresin dhe trishtimin e tij ekzistues dhe synimeve zbutëse të industrisë së vdekjes. Ishte një shkëputje që u mirëprit nga kaq shumë njerëz.
Pandemia e sfidoi këtë qasje pothuajse në çdo aspekt. Papritur, vdekja dhe pasojat e vdekjes ishin fokusi, ditë pas dite, i çdo lajmi. Faktet ishin të papërpunuara dhe të dhimbshme, fjalët ishin të zymta. Emri ishte “vdekje”, folja ishte “vdes”. Këta njerëz nuk kishin “ikur nga kjo jetë”. Covid, i urrej të korrat e tua, por të falënderoj për ripërdorimin e një gjuhe të tillë të rrezikuar.
Ndërsa pandemia vazhdoi, intervistat me familjet u bënë ekuivalenti modern i zgjimit pranë arkivolit në sallon. Aty ku dikur kishte pak ose aspak dëshirë për të parë trupin pas vdekjes, tani mohimi i kontaktit, në fund të jetës dhe më pas, ishte traumatizues.
Shpresoj që një gjë pozitive për të dalë nga realiteti ynë i ri është një ndryshim në qasjen e shoqërisë ndaj vdekjes. Është ende shumë herët për të thënë, dhe ndoshta nuk do të mund ta them kurrë, pasi jam brenda tabusë dhe shikoj jashtë, por, nga këndvështrimi im, do të thosha se një gatishmëri e re për t’u përfshirë me vdekjen do të ishte një ndryshim i shëndetshëm.
Unë kam qenë me fat. Pak nga familja ime e ngushtë janë infektuar me Covid; Askush nuk ka vdekur prej tij dhe as nuk është shtruar në spital. Megjithatë, gjatë rrjedhës së pandemisë, tre nga miqtë e mi kanë vdekur: dy nga sëmundje natyrale, një papritur, një ngadalë dhe me dhimbje dhe një nga një aksident. Covid ka vrarë shumë, por, edhe në thellësi të një pandemie, m’u kujtua se njerëzit vazhdojnë të vdesin për shkaqe të tjera dhe se këto shkaqe vrasin gjithashtu miliona.
Le të përballemi me faktin e pashmangshëm që njerëzit vdesin. Deri atëherë, jeta është për të jetuar.
*Dr Richard Shepherd është patolog dhe autor.The Guardian, gazeta “Si”
