Ka shumë pak statuja grash të rëndësishme shqiptare në Kosovë, ku shumica e monumenteve në nder të figurave të rëndësishme dhe liderëve guerilë nga lufta për pavarësi e viteve 1990 përkujtojnë burrat.
Nga Antigona Shaipi
Shenjtorja katolike fituese e Çmimit Nobel Nënë Tereza, xhudistja fituese e medaljes së artë olimpike Majlinda Kelmendi dhe liderja rebele shqiptare e fillimit të shekullit të 20-të Shote Galica janë ndër të paktat gra që janë nderuar me statuja që shënojnë rëndësinë e tyre historike në Kosovë.
Në Prishtinë ndodhet gjithashtu monumentit Heroinat, i cili përkujton viktimat e dhunës seksuale të kohës së luftës.
Por megjithëse ka disa statuja dhe monumente të tjera anembanë vendit kushtuar femrave të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, UÇK, që luftuan dhe vdiqën në luftën e viteve 1998-1999, nuk ka homazhe të tilla për gratë e tjera shqiptare të Kosovës që kanë dhënë kontribute të rëndësishme për shoqërinë në sferat e shkencës, artit ose politikës.
Skulptorja e njohur kosovare Arjeta Miftari, e cila ka hapur ekspozita në të gjithë botën, fajëson situatën për mungesën e iniciativës së publikut për të kërkuar statuja grash të shquara, si edhe mosinteresimin institucional.
“Në pesë gjashtë raste kam jap ide te institucionet për realizimin e skulpturave femërore por nuk jam përfillë se nuk e kanë primare një gjë të tillë” tha Miftari.
Ajo gjithashtu argumentoi se një arsye tjetër pse ka kaq pak statuja grash është mungesa e vetëdijes për arritjet profesionale të grave në vend.
Gratë që kanë lënë gjurmë në historinë shqiptare me arritjet e tyre dhe të cilat mund të përjetësohen në gur përfshijnë shkrimtaren Musine Kokalari, arkitekten e parë shqiptare Valentina Pistoli dhe kirurgen femër Qemoran Toptani, ose autoren dhe gazetaren Nexhmije Zaimi, e cila punoi për shërbimi inteligjent amerikan gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe u bë një nga gazetaret e para amerikane që raportoi nga Lindja e Mesme në vitet 1950.
Kritiku i artit Ilir Muharremi sugjeroi që mungesa e këtyre statujave është si pasojë e mentalitetit të kultivuar në Kosovë.
Ai tha se “ndoshta burrat nuk i konsiderojnë gratë aq të barabarta sa të kenë qenë pjesë e ngjarjeve kryesore historike”.
Muharremi tha gjithashtu se gratë duhet ta ngrenë zërin dhe të marrin vetë nismën për këtë çështje.
“Gratë duhet më shumë ta ngrenë zërin e tyre. Ato janë mësuar të heshtin për shkak të mentalitetit të vjetër”, tha ai.
“Nuk kemi kërkesa për statuja grash”
Agjencia e Kosovës për Menaxhimin e Memorialeve tha se ajo ka ndërtuar vetëm një statujë të një gruaje, ish-luftëtarja e Ushtrisë Çlirimtare e Kosovës Hyre Emini, në qytetin e Ferizajt.
Pasi luftoi për UÇK-në në luftën 1998-1999 në Kosovë, Emini vazhdoi të luftojë në kryengritjen etnike shqiptare në Maqedoninë e Veriut si pjesë e Ushtrisë Rebele Çlirimtare Kombëtare dhe u vra gjatë një operacioni ushtarak në zonën e Gostivarit në korrik 2001.
Drejtori i Agjencisë për Menaxhimin e Memorialeve, Bislim Zogaj, tha se ka pasur gjithashtu një kërkesë për të ndërtuar një tjetër memorial për një luftëtare femër të UÇK-së këtë vit.
“Bëhet fjalë për ndërtimin e një statuje në nder të Myrvete Maksutajt në Pejë. Kërkesa të tjera nuk kemi pas për personalitete të tjera”, tha Zogaj.
Maksutaj ishte një luftëtare e UÇK-së që u vra në një betejë me forcat serbe në dhjetor 1998 ndërsa po përpiqej të lironte guerilasit e tjerë të cilët ishin burgosur në një spital në Pejë.
Në qytetin e Gjilanit është shtatorja e një luftëtareje të UÇK-së, Hanumshahe Abdullahu, e cila u vra nga forcat serbe në malet e Zhegocit në prill 1999.
Drejtoresha e departamentit të kulturës, rinisë dhe sporteve në komunën e Gjilanit, Deniza Ajeti, tha se komuna po punon gjithashtu për një monument të ri të quajtur “Heroina e Qytetit”, i cili do të vendoset në sheshin para teatrit të qytetit.
“Iniciativa është marrë nga gratë aktiviste të Gjilanit. Kjo vepër artistike i dedikohet të gjitha grave pa dallime që kanë dhënë kontribut jetësor në të gjitha sferat në Gjilan”, shpjegoi Ajeti.
Një statujë e luftëtares së UÇK-së Xheva Krasniqi-Lladrovci është një nga tetë shtatoret të heronjve të kohës së luftës të ngritura në një shesh qendror në qytetin e Drenasit. Krasniqi-Lladrovci, e cila ishte gjeneral majore, grada më e lartë e mbajtur nga një luftëtare femër e UÇK-së, u vra së bashku me burrin e saj në 1998.
Ka pak shtatore për gra të rëndësishme gjetkë në vend. Në qytetin e Skënderajt ndodhet busti i rebeles shqiptare Shote Galica, e cila udhëhoqi kryengritjen kundër sundimit jugosllav në vitet 1920, pranë një shkolle që gjithashtu mban emrin e saj, por nuk ka statuja grash të tjera.
Edhe qyteti i Prizrenit gjithashtu nuk ka statuja grash, tha drejtori i administratës komunale, Osman Hajdari.
“Ne nuk kemi asnjë shtatore të grave, por nuk kemi as kërkesa për ndërtimin e tyre”, shpjegoi Hajdari.