Pasardhësit e kafshëve shtëpiake të braktisura nga ata që ikin nga katastrofa e Çernobilit tani po krijojnë një marrëdhënie kurioze me njerëzit e ngarkuar me ruajtjen e zonës së kontaminuar.
Nuk kaloi shumë pasi ai arriti në peizazhin me rrezatim të Zonës së Ndaluar të Çernobilit, kur Bogdan kuptoi që puna e tij e re u shoqërua edhe nga disa shokë të papritur.
Që nga ditët e tij të para si roje postblloku në Çernobil, ai e ka ndarë vendin e punës me një tufë qensh. Bogdan (jo emri i tij i vërtetë) tani është në vitin e tij të dytë të punës në këtë zonë dhe i ka njohur mirë qentë.
Ai dhe kolegët e tij të tjerë i ushqejnë, u ofrojnë strehim dhe herë pas here u japin edhe kujdes mjekësor.
Të gjithë qentë janë, në një farë kuptimi, ‘refugjatë’ të katastrofës së vitit 1986 kur shpërtheu Reaktori Nr. 4 në Centralin Bërthamor të Çernobilit. Pas kësaj, dhjetëra mijëra njerëz u evakuuan nga qyteti ukrainas i Pripyat. Atyre iu thanë që t’i linin kafshët shtëpiake pas.
Ushtarët sovjetikë i qëlluan shumë nga kafshët e braktisura në një përpjekje për të parandaluar përhapjen e rrezatimit. Por, pa dyshim, disa nga kafshët u fshehën dhe mbijetuan. Tridhjetë e pesë vjet më vonë, qindra qen endacak tani enden në Zonën e Ndaluar prej 2.600 km (1.000 milje katrore) e vendosur për të kufizuar trafikun njerëzor brenda dhe jashtë zonës.
Askush nuk e di se cilët prej qenve rrjedhin direkt nga kafshët shtëpiake të lëna aty dhe cilët mund të kenë ardhur duke u endur në zonë nga diku tjetër. Por ata janë të gjithë qen të zonës tashmë.
Jeta e tyre është në rrezik nga ndotja radioaktive, sulmet e ujqërve, zjarret dhe uria, ndër kërcënimet e tjera. Jetëgjatësia mesatare e qenve është vetëm pesë vjet, sipas Clean Futures Fund, një organizatë joqeveritare që monitoron dhe siguron kujdes për qentë që jetojnë brenda ”Zonës së Ndalimit”. Disa prej tyre që banojnë tashmë në këtë zonë janë të njohur dhe prej rrjeteve sociale.
Bashkëthemeluesi i Fondit të të Ardhmes të Pastër, Lucas Hixson i cili hoqi dorë nga një karrierë kërkimore për t’u kujdesur për kafshët, ofron turne virtuale në Zonën e Ndalimit duke paraqitur qentë.Por dihet më pak për punëtorët lokalë të cilët ndërveprojnë me këta qen çdo ditë.
Jonathon Turnbull, një kandidat për doktoraturë në gjeografi në Universitetin e Kembrixhit, e kuptoi se mund të ishte me vlerë të mblidheshin historitë e këtyre njerëzve.
“Nëse do të doja të njihja qentë do të kisha nevojë të shkoja te njerëzit që i njohin më mirë dhe këta ishin rojet” thotë ai.
Ajo që ai zbuloi është një histori që ta ngrohte zemrën për marrëdhëniet e rojeve me kafshët që hasnin në këtë mjedis të braktisur, një përrallë që flet për lidhjen e thellë midis njerëzve dhe qenve. Për më tepër, rojet u kanë vënë edhe pseudonime disa qenve.
Sipas Turnbull, aty është ”Alpha” emri i të cilit i referohet një lloji rrezatimi dhe Tarzan, një qen i njohur për turistët e Çernobilit, i cili mund të bëjë truke sipas komandës që i jepet dhe që jeton pranë instalimit të famshëm të radarëve Duga të ndërtuar nga sovjetikët.
Pastaj është ”Suxhuku”, një qen të cilit i pëlqen të ngrohet gjatë dimrit duke qëndruar i shtrirë në tubat e ngrohjes. Këto tuba shërbejnë për një nga ndërtesat e përdorura nga punëtorët në Zonën e ndalimit, të cilët janë pjesë e përpjekjeve të vazhdueshme për çaktivizimin dhe dekontaminimin e termocentralit të shkatërruar.
Hyrja në Zonën e Ndalimit të Çernobilit kërkon një leje, kështu që rojet kanë për detyrë të kontrollojnë pikat e kontrollit në rrugët brenda dhe jashtë zonës. Njerëzit të cilët shmangen nga këto pika kontrolli për të shkelur në Zonën e Ndalimit njihen si “ndjekës”. Rojet i raportojnë ata në polici.
Kur Turnbull, i cili jeton në Kiev në kryeqytetin e Ukrainës, filloi të bënte vizita të rregullta në zonë, ai takoi Bogdanin dhe rojet e tjerë të pikave të kontrollit. Ata hezitonin të flisnin në fillim kështu që ai duhej t’i ”fitonte” mendjen atyre.
Pastaj ai u ofroi atyre shansin për të marrë pjesë në kërkimin e tij, që ai tha se ishte një “pikë kthese”. Ideja e tij ishte t’u jepte rojeve kamera të disponueshme dhe t’u kërkonte atyre të bënin fotografi të qenve, jo të paraqitura si portrete, por si skena të jetës së përditshme. Dhe rojet kishin vetëm një kërkesë: “Ju lutemi, ju lutemi, sillni ushqim për qentë”. Dhe kështu bëri Turnbull.
Fotografitë e bëra nga rojet zbuluan se sa kishin zhvilluar shoqëri me qentë endacakë të Zonës së Ndalimit.
Turnbull botoi disa nga imazhet dhe materialin që rezultoi nga intervistat me rojet në një gazetë në dhjetor. Kohët e fundit, ai intervistoi një nga pjesëmarrësit e studimit përsëri në emër të BBC Future.
Gardiani në fjalë ka kërkuar që të mos identifikohet për të shmangur masat disiplinore në punë, ndaj i referohemi këtu me pseudonimin “Bogdan”.
Kur Bogdani shëtit nëpër rrugët e braktisura të zonës për të kontrolluar stalkers, qentë e shoqërojnë me gëzim, thotë ai. Ata gjithmonë duken të etur për të parë nëse ai ose një turist që po kalon kishte ushqim. Nëse një qen shpërqendrohet ose ikën për të ndjekur një kafshë, ai gjithmonë përfundimisht kthehet te Bogdani, shton ai.
Një tjetër person që kujdeset për qentë foli për një prej tyre që ishte edhe më i vështirë për t’u afruar. “Duhet t’i jepni një tigan me ushqim dhe të shkoni. Ajo pret derisa të largoheni dhe pastaj ha,” shpjegoi roja.
”Qentë lehin nganjëherë të huajt me shikim të parë, kjo është natyra e tyre”, thotë Bogdani. Por për sa kohë që nuk ndihen të kërcënuar, ndonjëherë qetësohen dhe tundin bishtin. ”Herë pas here madje duket sikur po buzëqeshin”, shton ai.
Në përgjithësi, vizitorët në Çernobil këshillohen të mos prekin qentë, nga frika se kafshët mund të mbajnë pluhur radioaktiv. Është e pamundur të dihet se ku enden qentë dhe disa pjesë të Zonës së Përjashtimit janë më të kontaminuara se të tjerat.
Gjithashtu ka disa kafshë të egra që jetojnë në Zonën e Përjashtimit të Çernobilit përveç qenve. Në vitin 2016, Sarah Webster, një biologe e kafshëve të egra të qeverisë amerikane që punonte në Universitetin e Gjeorgjisë në atë kohë dhe kolegët publikuan një punim në të cilin zbuluan se si gjitarët, nga ujqërit te derrat dhe dhelprat e kuqe, kishin kolonizuar Zonën e Përjashtimit. Të dhënat e kamerave treguan se numri i kafshëve nuk ishte dukshëm më i ulët në ato zona ku ndotja radioaktive është më e lartë.
Kafshët që jetojnë në Zonën e Përjashtimit nuk janë domosdoshmërisht të kufizuara atje. Një studim i mëvonshëm nga Webster dhe kolegët, i botuar në 2018, detajoi lëvizjet e një ujku të etiketuar me një pajisje GPS. Ai udhëtoi 369 km (229 milje) nga zona e tij e shtëpisë në zonë, duke marrë një hark të gjatë në jug-lindje, pastaj përsëri në veri-lindje, duke hyrë përfundimisht në Rusi.
Ujqërit, qentë dhe kafshët e tjera teorikisht mund të bartin kontaminim radioaktiv, ose mutacione gjenetike që mund të transmetohen nga shumimi, në vende jashtë Zonës së Përjashtimit.
“Ne e dimë se po ndodh, por nuk e kuptojmë shtrirjen apo madhësinë,” thotë Webster.
Turnbull thotë se rojet në përgjithësi nuk shqetësohen për rrezatimin, megjithëse herë pas here mund të përdorin dozimetra për të kontrolluar një qen.
Në fakt duket sikur qentë, përmes shoqërimit që ofrojnë, përfundojnë duke i qetësuar ata që ndërveprojnë rregullisht me ta, thotë Greger Larson, një arkeolog që studion zbutjen e kafshëve në Universitetin e Oksfordit dhe që nuk ishte i përfshirë në kërkimin e Turnbull.
“Ata po e vendosin veten në vendin e qenve,” sugjeron ai, duke iu referuar rojeve. “Nëse qeni është mirë, kjo do të thotë se ju jeni mirë.”
Por në të vërtetë, kjo mund të jetë vetëm një ndjenjë e rreme sigurie.
“Është një mjedis i pazakontë,” shton Turnbull. “Ju nuk mund ta shihni rrezikun. Jeni vazhdimisht të vetëdijshëm se mund të jetë atje, por gjithçka duket normale.”
Pavarësisht nga fakti se qentë mund të paraqesin rrezik përsa i përket radioaktivitetit, rojet si Bogdan theksojnë përfitimet e qëndrimit të tyre pranë. Për shembull, ai pretendon se njeh qen që lehin në mënyra dukshëm të ndryshme në varësi të asaj që kanë parë në distancë si një njeri të huaj, një automjet, një kafshë të egër. Për shkak të këtyre sinjaleve të dobishme paralajmëruese, Bogdan i mendon qentë si “asistentë”.
”Ajo që po ndodh në Zonën e Përjashtimit është një jehonë e ndërveprimeve me qentë që dihet se kanë ndodhur brenda qytetërimeve njerëzore për mijëra vjet”, thotë Larson.
“Ne e gjejmë këtë për 15,000 vitet e fundit ose më shumë, kjo është ajo që njerëzit bëjnë, ata bëjnë shoqëri shumë të ngushta jo vetëm me qen, por me shumë kafshë shtëpiake, për të thënë disi, ‘kjo është lidhja jonë me peizazhin’ ”, shpjegon ai.
Në të gjithë botën, ka qen që banojnë në një gjendje të ngjashme, jo plotësisht të zbutur, jo plotësisht të egër. Këta janë qentë e egër që bredhin qytete dhe zona industriale në kërkim të ushqimit, ata që mund të bëhen në një farë mase të adoptuar nga njerëzit, por ende nuk do të konsideroheshin kafshë shtëpiake.
Qentë e Çernobilit gjithashtu jetojnë në këtë lloj hapësire, në kufijtë e zbutjes, por ka një ndryshim që argumenton Webster, i cili ka marrë pjesë në një studim të veçantë të Turnbull’s në të kaluarën.
“Zona e Përjashtimit është shumë e ndryshme në atë që është e braktisur nga njerëzit,” thotë ajo. “Të vetmit njerëz në atë peizazh në baza ditore, në të vërtetë, janë rojet.” Si i tillë, mundësitë e qenve për t’u miqësuar me njerëzit janë shumë të kufizuara.
Ndërsa bota e jashtme mbetet e magjepsur nga qentë dhe historia e tyre, për shumë roje lidhja është shumë më e thellë. Bogdan thotë se shpesh e pyesin pse qentë duhet të lejohen të qëndrojnë në Zonën e Përjashtimit. “Na japin gëzim”, përgjigjet ai. “Për mua personalisht, ky është një lloj simboli i vazhdimit të jetës në këtë botë radioaktive, post-apokaliptike”.
