Wolfgang Ischinger dhe Majlinda Bregu në bisedë me gazetën gjermane Welt!
Gjashtë shtete të Ballkanit po përpiqen për t’u bashkuar me BE – përfshirë Serbinë, Bosnjën dhe Shqipërinë. Ish-diplomati i lartë Wolfgang Ischinger dhe politikania shqiptare Majlinda Bregu paralajmërojnë në një intervistë për WELT: Nëse vendet nuk hyjnë në BE, banorët e tyre do ta bëjnë këtë.
Wolfgang Ischinger, si një diplomat gjerman, ndihmoi në negocimin e Marrëveshjes së Dejtonit të 1995 dhe tani kryeson Konferencën e Sigurisë në Mynih. Majlind Bregu ishte anëtare e Parlamentit Shqiptar nga 2005 në 2017 dhe ishte Ministre për Integrimin Evropian në vendin e saj nga 2007 në 2013. Që nga viti 2019, ajo drejton Këshillin e Bashkëpunimit Rajonal në Ballkanin Perëndimor.
-: Z. Ischinger, në 1995 ju ndihmuat në negocimin e Marrëveshjes së Dejtonit që solli paqen në Bosnjë-Hercegovinë. A do ta kishit besuar atëherë se 26 vjet më vonë do të kishte akoma kaq shumë probleme për t’u zgjidhur në rajon?
Wolfgang Ischinger: Ne e dinim atëherë se rezultati i negociatave nuk ishte i përsosur. Pasi e kishim miratuar në Paris, disa javë pas Dejtonit, unë besova se duhet të ktheheshim në tryezën e negociatave për dy, tre ose katër vjet më së shumti për të hartuar një Dayton II.
Ajo që ka ndodhur në të vërtetë është ajo që shpesh ndodh në diplomaci: sapo të gjendet një rregullim ndërkombëtar për një problem, shumë prej aktorëve individualë – SH.B.A., Gjermania, Franca, MB dhe të tjerët – përqendrojnë vëmendjen e tyre diku tjetër. Ata mendojnë se problemi tani është zgjidhur. Ne kemi një Përfaqësues të Lartë në Bosnjë-Hercegovinë dhe një Këshill të Zbatimit të Paqes – le ta bëjnë atë.
Pastaj në vitin 1998, kur shpërtheu kriza e Kosovës, unë u shqetësova se nuk i kishim kushtuar vëmendje të duhur mënyrës se si po zbatohej Marrëveshja e Dejtonit. Ky është gabimi më i rëndësishëm që bëri bashkësia ndërkombëtare. Ne thjesht e lëshuam atë dhe nuk u përpoqëm të përmirësonim tekstin origjinal. Prandaj nuk jam i befasuar që edhe sot kemi probleme serioze.
-: Zonja Bregu, Ballkani Perëndimor shihet nga pjesa tjetër e Evropës kryesisht si një rajon problematik. A mund të na tregoni tre arsye pse duhet të jemi akoma optimistë?
Majlinda Bregu: Së pari, Ballkani Perëndimor është pjesë e kontinentit Evropian. Së dyti, rajoni po shkon drejt perëndimit, jo drejt lindjes. Së treti, procesi i bashkëpunimit midis vendeve të rajonit është në një nivel krejtësisht të ndryshëm sot sesa kur u përfundua Marrëveshja e Dejtonit. Atëherë ishin kohërat e luftës dhe askush as nuk e mendoi që këto vende do të bashkëpunonin ndonjëherë me njëri-tjetrin dhe do të prisnin pengesat për sa i përket kufijve, tregtisë dhe ekonomisë.
Që sipërmarrësit serbë të bëjnë biznes me ata kosovarë. Ky është një realitet sot, edhe nëse vetëdija për bashkëpunimin rajonal është më e zhvilluar midis qytetarëve sesa midis politikanëve. Qytetarët ushtrojnë presion bazë për të zgjidhur sfidat që ekzistojnë ende.
Ischinger: Kur kalova nëpër rajon pas luftës në Bosnjë, vura re se marrëdhëniet ekonomike dhe politike midis vendeve individuale nuk ishin shumë të zhvilluara. Nëse do të donit të udhëtonit nga Shqipëria në Kosovë, për shembull, kishte vetëm rrugë që ishin të vështira për t’u përzënë. Kishte gjithashtu pak ura mbi Danub.
Rrjetet ishin shumë të pazhvilluara. Nëse e krahasoni atë me sot, mund të shihni se ka pasur shumë progres. Kjo përfshin, për shembull, faktin që tarifat e roamingut për vendet e njëri-tjetrit tani janë hequr. Gjëra të tilla janë shumë të rëndësishme.
-: Shqipëria, Maqedonia Veriore, Mali i Zi dhe Serbia duket se janë kandidatë të përjetshëm për pranimin pa u bërë në të vërtetë anëtare të BE. Cili është problemi?
Ischinger: Kanë kaluar 18 vjet që kur BE hapi këtë perspektivë për rajonin në Selanik. Ka një numër arsyesh pse asnjë vend nuk është bërë ende anëtar. Njëra është çështja nëse vendet në fjalë i plotësojnë kushtet. Nga ana tjetër, ka edhe disa anëtarë të BE-së që mendojnë se duhet të zgjidhim problemet tona të brendshme përpara pranimeve të mëtejshme, me të gjitha forcat centrifugale që kemi aktualisht, nga Brexit në Hungari dhe Poloni. Ky është argumenti i francezëve, për shembull.
Unë nuk e ndaj këtë pikëpamje, por e respektoj këtë qëndrim. Në fund të fundit, ata nuk janë kandidatë të përsosur, sepse kanë probleme ekonomike dhe politike. Por ata gjithashtu kanë probleme me pakicat etnike dhe korrupsionin. Pra, skepticizmi është i justifikuar. Por shpresoj shumë që qeveria e ardhshme gjermane të mos ndjekë thjesht gjurmët e Angela Merkel, por të marrë hapa konkretë për të ecur përpara.
Sepse nëse BE nuk demonstron se mund të zgjidhë probleme në lagjen e vet, atëherë ne tani mund të harrojmë ambiciet tona për të qenë një lojtar global. Pra, nuk është e rëndësishme vetëm për rajonin, por edhe për reputacionin e BE-së dhe respektin që ajo merr në nivelin ndërkombëtar.
– Zonja Bregu, para se të bëheshit Sekretare e Përgjithshme e Këshillit të Bashkëpunimit Rajonal, ishit Ministre e Shqipërisë për Integrimin Evropian. Pse është kaq e vështirë për Shqipërinë dhe shtetet e tjera në rajon të përshtaten me standardet e BE-së?
Bregu: Të gjitha vendet tona janë demokraci të reja. Kur vendosën të fillonin projektin e madh të anëtarësimit në BE, disa vende sapo kishin dalë nga një luftë e gjatë. Të tjerët, si Shqipëria, erdhën nga një periudhë e gjatë diktature. Na u desh të ndryshonim sistemin tonë. Por duhet kohë për të transformuar sistemin ligjor dhe për të demokratizuar partitë dhe sistemin.
Kurdoherë që Evropa bënte presion dhe perspektiva e anëtarësimit ishte e vërtetë, reformat e brendshme zbatoheshin më shpejt dhe ato ishin më të qëndrueshme. Kurdoherë që BE e zvogëloi rolin e saj ose ishte më pak e vëmendshme ndaj procesit, u bë më e vështirë për këto vende të zhvilloheshin brenda.
– Por a nuk duhet që këto vende të kryejnë reformat për veten e tyre dhe jo vetëm për shkak të BE-së?
Bregu: Në të vërtetë nuk ka të bëjë vetëm me datën e pranimit në BE. Mbi të gjitha, ne nuk humbasim asgjë duke futur standarde evropiane në shtëpi. Por që të ndodhë kjo, ne kemi nevojë për një perspektivë të prekshme dhe të zbatueshme të pranimit, sepse kemi nevojë për këtë presion për t’u zhvilluar më tej si një shoqëri. Kjo gjithashtu i jep bashkëpunimit rajonal një nxitje të nevojshme.
Ne e dimë që duhet t’i mbajmë premtimet tona, por kjo është po aq e vërtetë për BE-në. Aktualisht, shumë nga qytetarët tanë po largohen nga vendet e tyre për në BE sepse ka mungesë perspektive. Pra, edhe nëse ne si vende nuk bëhemi anëtare të BE-së, banorët tanë do të bëhen në baza individuale.
Ischinger: Mënyra më e mirë për të ndaluar “rrjedhjen e trurit” është të përfundoni procesin e pranimit së shpejti. Nëse na duhen edhe dhjetë vjet, atëherë nuk duhet të habitemi nëse qindra mijëra njerëz të tjerë emigrojnë në BE, duke e bërë rajonin më të varfër.
-: Kohët e fundit ka pasur disa propozime për të ndryshuar kufijtë në rajon për të krijuar popullsi më homogjene. A do të zvogëlonte kjo tensionet etnike?
Ischinger: Pas rënies së Perdes së Hekurt, ne vendosëm në Kartën e Parisit në 1990 që duhet të ketë ndryshime në demarkacionet e kufijve në Evropë vetëm nëse të gjitha palët e interesuara bien dakord. Sidoqoftë, nuk besoj se propozime të tilla do të çonin në rezultate të mira në Ballkanin Perëndimor.
Kjo do të përkeqësojë tensionet etnike dhe do të izolojë më tej pakica të caktuara të cilat më pas do të përballen me presion për të lënë vendin e tyre. Kufijtë duhet të qëndrojnë ashtu siç janë. Dhe politikanët në rajon, të tillë si udhëheqësi i serbëve të Bosnjës, duhet të ndalojnë së ndezuri diskutimet. si ato që serbët e Bosnjës duhet t’i bashkohen Serbisë. Konsiderata të tilla vetëm çojnë në zhvillime negative.
-:Rusia shpesh luan plaçkë në rajon, duke parandaluar Bosnje-Hercegovinën që të bëhet një shtet funksional, për shembull. Pse e bën Moska këtë?
Ischinger: Nuk është tërheqëse për Moskën nëse rajoni integrohet më tej në aleancën Euro-Atlantike, për shembull me anëtarësimin në NATO. Fatkeqësisht, Rusia gjithashtu e sheh anëtarësimin në BE si një zhvillim negativ.
Prandaj Moska po përpiqet të ruajë status quo-në në rajon sepse lejon Rusinë të luajë vendet individuale dhe grupet kundër njëri-tjetrit. Veryshtë për të ardhur keq që përpjekjet tona për stabilizim shihen kaq negativisht nga Moska.
– Kina është një faktor relativisht i ri në Ballkanin Perëndimor. Çfarë interesash po ndjek Pekini?
Bregu: Duket sikur Kina ndjek kryesisht interesat ekonomike. Investon në infrastrukturë, për shembull. Nga ana tjetër, Rusia ndërhyn me ndihmën e propagandës, dezinformimit dhe lajmeve të rreme. Ky tani po bëhet një problem i madh. Rusia po përpiqet të promovojë sistemin e saj të sundimit autoritar në Ballkanin Perëndimor.
Por duhet të jemi të vetëdijshëm se BE-ja është akoma në pozicionin te avantazhuar. 70 përqind e tregtisë ndodh me BE. Vetëm në disa vende kemi parë një rritje të fortë të investimeve kineze, ndërsa ndikimi i Moskës po zbehet. Turqia po investon gjithashtu më shumë.
Kur BE përdor fuqinë e saj në rajon, nuk ka asnjë arsye për t’u shqetësuar. Por sa herë që BE zvogëlon angazhimin e saj, ajo dobëson Ballkanin Perëndimor. Vlerat dhe standardet vijnë vetëm kur BE investon, por jo kur bëjnë aktorët e tjerë.
– Cilat duhet të jenë hapat e ardhshëm të Evropës?
Bregu: BE duhet të promovojë bashkëpunimin brenda rajonit dhe integrimin ekonomik me Evropën. Shpresoj që për dhjetë vjet jo vetëm që do të jetojmë në paqe dhe stabilitet, por që do të kemi zgjidhur konfliktet kryesore midis vendeve. Dhe se evropianizimi i vendeve tona vazhdon.
Ischinger: Në epokën Trump, ne kemi pasur një largim fatkeq midis Evropës dhe SHBA në lidhje me disa konflikte në rajon. Shpresoj se do ta kapërcejmë atë. Sepse SHBA ka një reputacion të mirë atje. Njerëzit në Kosovë, për shembull, ende besojnë se ishin amerikanët ata që siguruan lirinë e tyre, jo vetëm evropianët.
Shumë në Bosnjë gjithashtu e shohin atë në atë mënyrë – dhe me arsye të mira. Nëse arrijmë të formulojmë një qasje të përbashkët evropiano-amerikane, për shembull gjithashtu drejt konfliktit të vazhdueshëm midis Serbisë dhe Kosovës, atëherë do të ishim në rrugën e duhur.
