Rusia nisi dërgimin e parashutistëve në Kazakistan të enjten për të ndihmuar presidentin Kasim Tokayev për të shuar një revoltë që erdhi nga protestat kundër rritjes së çmimeve të karburantit në shtetin autokratik dhe të pasur me energji, ish-anëtar sovjetik. Kazakistani shpalli gjendjen e jashtëzakonshme të mërkurën i inkurajuar nga Perëndimi dhe kërkoi ndihmën e një aleance ushtarake që bashkon një pjesë të shteteve të ish-Bashkimit Sovjetik.
Rusia beson se zhvillimet e fundit në Kazakistan janë një përpjekje e krijuar nga jashtë për të minuar sigurinë dhe integritetin e shtetit me forcë, njoftoi Ministria e Jashtme.
“Rusia, duke riafirmuar angazhimin e saj ndaj angazhimeve të aleatëve brenda CSTO-së, ka mbështetur miratimin e masave urgjente në lidhje me përkeqësimin dramatik të situatës së brendshme politike dhe përshkallëzimin e dhunës në Kazakistan. Ne i shohim ngjarjet e fundit në vendin tonë mik si një përpjekje e krijuar nga jashtë për të minuar sigurinë dhe integritetin e Kazakistanit,” tha ministria në një deklaratë.
Agjencitë ruse të lajmeve cituan kreun e agjencisë ruse të hapësirës Roscosmos, Dmitry Rogozin, të thoshte se siguria ishte forcuar mbi instalimet kryesore në kozmodromin Baikonur në Kazakistan, të cilin Rusia e përdor për lëshimet në hapësirë.
Kështu, kriza dramatike në Kazakistan ka marrë përmasa ndërkombëtare dhe në shumë elementë mund të krahasohet me ndërhyrjen ushtarake të Rusisë në Ukrainë. Mbetet për t’u parë nëse drama në Kazakistan do të ketë një ndikim aq të rëndë në marrëdhëniet midis Rusisë dhe SHBA-së dhe BE-së sa pushtimi rus në Ukrainë.
Ngjarjet dramatike në Kazakistan, ku ka të vdekur dhe të plagosur, mund të kenë pasoja të mëdha për stabilitetin e të gjithë zonës euroaziatike, për sigurinë e tregut botëror të energjisë. Kazakistani ka rezerva të mëdha uraniumi, nafte dhe gazi. Vitin e kaluar, vendi eksportoi më shumë se 40 për qind të prodhimit botëror të uraniumit duke përdorur termocentrale bërthamore. Është gjithashtu ndër dhjetë furnizuesit më të mirë botërorë të zinkut dhe bakrit. Më e rëndësishmja, Kazakistani është një prodhues dhe eksportues kryesor i naftës dhe gazit dhe një anëtar i OPEC.
Rusia e konsideron Kazakistanin sferën e saj të ndikimit, kështu që çdo shqetësim i stabilitetit politik dhe ekonomik të vendit në Kremlin perceptohet si një goditje tjetër për interesat ruse. Presidenti i Kazakistanit Kassym-Jomart Tokayev njoftoi menjëherë me telefon liderët e Rusisë dhe Bjellorusisë për zhvillimet. Nuk i shkon për shtat presidentit rus Vladimir Putin që pas demonstratave të përgjakshme në Bjellorusi dhe krizës për Ukrainën, një tjetër aleat i ngushtë u destabilizua. Moska beson se do të ishte katastrofike dhe një mesazh shumë i keq për vendet e tjera në sferën e saj të influencës nëse regjimi në Kazakistan fillon të negociojë me opozitën dhe pajtohet me kërkesat e tyre.
Mediat pro-qeveritare ruse e paraqesin kryengritjen në Kazakistan si një komplot të organizuar kundër Rusisë. Komsomolskaya Pravda i quajti protestat një “komplot të ndyrë kundër Moskës” përpara “bisedimeve kryesore midis Rusisë dhe Shteteve të Bashkuara dhe NATO-s”. Gjithashtu në Moskë, ata akuzuan forcat e huaja të paspecifikuara për nxitjen e protestave në Kazakistan për të destabilizuar krahun lindor të Rusisë përpara një raundi bisedimesh diplomatike në të cilat Moska dëshiron të diskutojë një ekuilibër fuqie në kufijtë e saj perëndimorë.
Një zëdhënëse e presidentit amerikan Joe Biden mohoi se qeveria amerikane qëndronte pas protestave të dhunshme në Kazakistan, duke pretenduar se “rusët” pa emër akuzuan në mënyrë të rreme Uashingtonin për shkaktimin e trazirave.
Shtëpia e Bardhë po monitoron protestat në Kazakistan dhe mbështet “thirrjet për qetësi, që protestuesit të shprehen në mënyrë paqësore dhe që autoritetet të përmbahen”, u tha gazetarëve Jen Psaki të mërkurën.
Presidenti i Partisë Komuniste të Kazakistanit, Nursultan Nazarbayev, shpalli pavarësinë në vitin 1991, në kohën e rënies së Bashkimit Sovjetik, dhe u zgjodh presidenti i parë i një shteti të pavarur. Që atëherë, Nazarbayev ka ndërtuar një diktaturë dhe një kult personaliteti. Në zgjedhjet presidenciale të vitit 2015, Nazarbayev thuhet se fitoi 97.7 për qind të votave. Pas dorëheqjes së tij në 2019, Nazarbayev ruajti titullin e babait të kombit dhe kontrollin mbi Këshillin e Sigurimit, kështu që ai vazhdoi të sundojë vendin. Ai emëroi Kassym-Jomart Tokayev si pasardhës të tij.
Pandemia ka rritur pabarazinë e njerëzve
Paga mesatare është rreth 600 dollarë, por shumica e kazakëve nuk fitojnë më shumë se 350 deri në 400 dollarë. Pandemia e koronavirusit ka përkeqësuar pabarazinë. Njerëzit janë të indinjuar nga korrupsioni i përhapur në të cilin janë përfshirë shumica e politikanëve, të udhëhequr nga vetë Nazarbayev.
Megjithatë, ndoshta problemi më i madh kombëtar është marrëdhënia midis dy grupeve etnike: rreth 68 për qind e kazakëve dhe rreth 21 për qind e rusëve. Rreth 70 për qind e popullsisë janë muslimanë sunitë dhe rreth 26 janë ortodoksë. Rusët dikur ishte 38 për qind dhe numri i tyre po bie për shkak se shumë emigrojnë pasi humbën privilegjet e tyre në vitin 1990 dhe për shkak të frikës për të ardhmen në atë vend.
Se sa barrë janë këto marrëdhënie për funksionimin normal të shtetit, e tregon fakti se për shembull, 95 për qind e martesave janë të pastra etnike, nuk ka përzierje të kazakëve dhe rusëve. Yuri Kozlov, një ekspert kompjuteri, shpjegon se kazakët dhe rusët shoqërohen rrallë, dhe aq më rrallë gratë, sepse ka shumë dallime civilizuese dhe kulturore.
Shumë paralajmërojnë se ajo që ndodhi me Ukrainën mund të ndodhë në Kazakistan – se minoriteti rus, i cili nuk mund të mësohet me humbjen e privilegjeve, rebelohet. Duhet kujtuar se kazakët ishin në anën e ukrainasve dhe rusët mbështetën politikat e Putinit.
Reagim nga Organizata e Shteteve Turke
Organizata e Shteteve Turke dërgoi një mesazh solidariteti dhe mbështetjeje për ngjarjet në Kazakistan, i cili është skena e protestave masive që shpërthyen për shkak të rritjes së madhe të çmimit të gazit LNG.
“Anëtarët e Organizatës së Shteteve Turke në kontekstin e ngjarjeve të fundit në Kazakistan theksojnë rëndësinë që ne i kushtojmë paqes dhe stabilitetit në atë vend dhe ne tregojmë solidaritet të fortë me anëtarin tonë Kazakistan,” tha organizata në një deklaratë.
Organizata e Shteteve Turke deklaroi gjithashtu se ata kanë besim në maturinë e popullit kazak dhe dëshirën e tyre për të normalizuar situatën.
“Ne besojmë se autoritetet kazake kanë kapacitetin për të qetësuar tensionet në mënyrë paqësore dhe për të rivendosur rendin dhe paqen. Ne deklarojmë se jemi të gatshëm t’i ofrojmë qeverisë dhe popullit të Kazakistanit çdo mbështetje që ata kanë nevojë“, thuhet në deklaratën e përbashkët.
Kazakistani është ndër pesë anëtarët e Organizatës së Shteteve Turke, së bashku me Azerbajxhanin, Turqinë, Kirgistanin dhe Uzbekistanin. Turkmenistani dhe Hungaria janë vende vëzhguese.
E themeluar në vitin 2009 si Këshilli Turk, ai mori emrin e tij aktual, Organizata e Shteteve Turke, në një samit të mbajtur në Turqi në nëntor 2021. (Tesheshi)
