Pa dashje jemi bërë dëshmitarë të zhvendosjes së pllakave tektonike të gjepolitikës mu para syve tanë. Në Suez në 1956, Nixon që shkoi në Kinë në 1972 dhe rënia e Murit të Berlinit në 1989 janë ndër shembujt në kujtesën e gjallë. Zbulimi së fundi i një pakti trepalësh të mbrojtjes midis Australisë, Britanisë së Madhe dhe Shteteve të Bashkuara (shkurtimisht AUKUS) është një e tillë.
AUKUS parashikon një gamë të gjerë bashkëpunimi diplomatik dhe teknologjik, nga siguria kibernetike tek inteligjenca artificiale, por në thelbin e saj është një marrëveshje për të filluar konsultimet për të ndihmuar Australinë të marrë një flotë nëndetësesh me motor bërthamor, megjithëse jo me armë bërthamore.
Për pasojë, Australia anulon një kontratë, me vlerë dhjetëra miliarda dollarë të nënshkruar në vitin 2016 me Francën për nëndetëset hibride, naftë plus elektrike. Në shpalljen e AUKUS më 15 shtator me Kryeministrat e Australisë dhe Britanisë, Scott Morrison dhe Boris Johnson, Presidenti Joe Biden theksoi se ajo ishte “investimi më i madh në bashkëpunimin e forcave aleate”. Sidoqoftë, aleati më i vjetër i Amerikës, Franca reagoi me të drejtë me tërbim. Jean-Yves Le Drian, ministri i saj i Jashtëm, e quajti atë një “thikë pas shpine”. Më 17 shtator Presidenti Emmanuel Macron tërhoqi ambasadorët e Francës nga Uashingtoni dhe Canberra, por jo nga Londra.
Zhurma e krijuar nga AUKUS tregon se çfarë ndryshimi të thellë përfaqëson ajo në gjeopolitikën ndërkombëtare. Për Amerikën është lëvizja më dramatike ende në vendosmërinë e saj për të kundërshtuar atë që ajo e sheh si kërcënim në rritje nga Kina, veçanërisht sfidën detare gjithnjë e më shumë komplekse që ajo po paraqet në Paqësor. Jo vetëm që Amerika ndan bizhuteritë e kurorës së teknologjisë ushtarake, impiantin shtytës për nëndetëset bërthamore me një aleat për herë të dytë në 63 vjet (herën e parë ka qenë me Britaninë), por gjithashtu sinjalizon fuqishëm angazhimin e saj afatgjatë për atë që e quan “Indo-Paqësor të lirë dhe të hapur”.
Shumë vende në rajon, të cilat ndjehen të kërcënuara nga Kina e mirëpresin marrëveshjen. AUKUS siguroi një sfond të fuqishëm për takimin e parë personal të udhëheqësve të katërshes Amerikë, Australi, Indi dhe Japoni në Uashington. Në gusht, mes një tërheqje kaotike nga Kabuli, u fol për mungesën e qëndrimit të Amerikës në fuqi dhe humbjen e besimit midis aleatëve të saj. Me gjithë zemërimin në Paris, AUKUS tregon të kundërtën. “Rëndësia më e madhe e kësaj është se Shtetet e Bashkuara po dyfishojnë aleatët e saj dhe aleatët e saj po dyfishojnë Shtetet e Bashkuara”, thotë Michael Fullilove nga Instituti Loëy, një think-tank në Sidnei. “Fatkeqësisht, Franca është dëm kolateral”.
Në sytë e australianëve zhvillimet që çuan në AUKUS u bënë kryesisht nga Kinë. Ishte presioni i dorës së rëndë që Kina ka aplikuar në Australi, shembulli më i mrekullueshëm i kohëve të fundit ishte përgjigja ndaj thirrjes së saj për një hetim të pavarur mbi origjinën e Covid-19, që çoi në interes urgjent për nëndetëset bërthamore. Prishja e kontratës së nëndetëseve me Francën ishte një veprim i guximshëm. Edhe pse marrëveshja me Naval Group, një kompani në të cilën shteti francez ka pjesën më të madhe të aksioneve, kishte hasur vështirësi në përshkallëzimin e kostove dhe vonesave të tij, dhe kishte pak miq mes politikanëve, ose shtypit, megjithatë ishte një nga kontratat më të mëdha në historinë e Australisë dhe mendohej gjerësisht se ishte shumë e madhe për t’u hedhur tej. Që qeveria e ka bërë këtë, pavarësisht nga perspektiva e dënimeve të mëdha, pasqyron si shkallën e bastit të saj për Amerikën si aleate ashtu edhe tërheqjet e teknologjisë së nëndetëseve që do të marrë: shumë më të fshehta dhe me rreze shumë më të gjatë se ato me naftë-elektrike.
Britania mund të jetë më e rëndësishmja nga treshja AUKUS; sigurisht, roli i sajj është i nënvleftësuar në vendimin francez për të mos tërhequr ambasadorin e tij në Londër (Le Drian e quajti Britaninë “rrota e tretë” në marrëveshje). Sidoqoftë, për zotin Johnson, pakti ilustron ndryshimin e rolit të vendit të tij në botë. Marrëveshja përshtatet lehtësisht me përpjekjen pas Brexit për të promovuar “Britaninë Globale” (tani e tutje për t’u mbrojtur energjikisht nga një sekretare e re e jashtme, Liz Truss) dhe i jep thelb “vëmendjes drejt Indo-Paqësorit”, që u përqafua në një përmbledhje gjithëpërfshirëse të politikës së jashtme dhe mbrojtjes të botuar në mars.
Edhe për francezët, AUKUS kristalizon atë që ata e shohin si realitet të thellë në marrëdhëniet ndërkombëtare, veçanërisht idenë se Europës i duhet më shumë “autonomi strategjike” në mënyrë që të mos varet shumë nga Amerika. Megjithatë reagimi i heshtur midis partnerëve europianë të Francës hedh dyshime se sa serioze mund të jetë një autonomi e tillë. Pasi dolën lajmet për marrëveshjen AUKUS, një zyrtar gjerman bëri thirrje për “koherencë dhe unitet” midis fuqive perëndimore, të cilat ai tha se do të kërkonte “shumë përpjekje” për t’i arritur. Franca ka arritur në përfundimin se do të luftojë për trajtim të drejtë përballë reflekseve të aleatëve anglofonë për t’u bashkuar (marrëveshja trepalëshe vjen në krye të aleancës së ndarjes së inteligjencës “Five Eyes” që përfshin të njëjtat vende plus Kanadanë dhe Zelandën e Re). Por tërbimi francez, veçanërisht kundër Australisë nxitet gjithashtu nga një ndjenjë personale e tradhtisë.
Kjo shkon përtej humbjes së një kontrate gjigante, aq e dhimbshme sa është. Franca po krijon një vend të madh për rolin e saj në rajonin Indo-Paqësor, ku mban rreth 7,000 trupa dhe ka gati 2 milionë qytetarë, përfshirë territoret e saj ishullore si Kaledonia e Re dhe Polinezia Franceze. Ajo ka ndërtuar me ngulm atë që mendonte se ishte një marrëdhënie gjithnjë e më e ngushtë me Australinë. Deri më 30 gusht, komunikata nga konsultimet ministrore të nivelit të lartë australo-francez fliste për “forcën e partneritetit tonë strategjik” në shumë fusha dhe theksoi “rëndësinë e programit të nëndetëseve të së ardhmes”. Megjithatë, as në atë samit dhe as në shumë të tjerë gjatë muajve kur AUKUS ishte duke u diskutuar, Francës nuk iu dha ndonjë njoftim për të. “Gjashtë muajt e fshehtësisë” ishte “një performancë e madhe”, thotë François Heisbourg, një ekspert francez i politikës së jashtme, i cili përmes grupit të tij të mendimit kishte vite që ishte përfshirë në kultivimin e lidhjeve me Australinë.
Pasojat në Francë janë një nga disa paralajmërimet për atë që duket të jetë një grusht shteti strategjik për tre partnerët në AUKUS. Ideja e administratës për të punuar së bashku me aleatët për të kontrolluar Kinën ka kuptim. Por një ndarje e madhe me një aleat kryesor, një me interesa serioze në Indo-Paqësorë cvështirë se ndihmon. Tani do të nevojiten përpjekje krijuese nga skuadra e AUKUS për të zbutur dëmin dhe tërbimin francez.
Së dyti, çfarë thotë kjo për diplomacinë amerikane? Trajtimi i francezëve ishte i pahijshëm. Kjo vjen në krye të trajtimit të dobët të administratës Biden për tërheqjen nga Afganistani. Një shembull i paaftësisë së politikës së jashtme për të ardhur keq; dy në vazhdimësi të shpejtë duken si një model paaftësie. Ky nuk është një ogur i mirë për menaxhimin e marrëdhënieve me Kinën, e cila përfshin elementë të konkurrencës ushtarake, ekonomisë së lirë dhe bashkëpunimit, për shembull, ndryshimit të klimës dhe kontrollit të armëve.
Së treti, politika e jashtme amerikane shpesh është kritikuar, përfshirë nga Biden, për vendosjen e një theksi të madh në dimensionin ushtarak dhe jo të mjaftueshëm në diplomacinë dhe mjetet e tjera. Nisma e nëndetëseve bërthamore është një lëvizje e madhe në frontin e mbrojtjes, por Kina është gjithnjë e më e fuqishme në rajon në frontet ekonomike dhe financiare. Kina iu përgjigj AUKUS duke kritikuar “mentalitetin e Luftës së Ftohtë”. Të nesërmen aplikoi për t’u bashkuar me CPTPP, një pakt tregtar transpaqësor prej 11 vendesh, që Amerika ndihmoi të nxiste si një mënyrë për të kufizuar ndikimin e Kinës, por më pas u braktis.
Gabimet e SHBA në politikën ekonomike nuk mund të korrigjohen shpejt. Në të vërtetë, rivaliteti midis Kinës dhe Amerikës, së bashku me aleatët e saj, do të zhvillohet në shumë fusha gjatë shumë viteve. Sfida gjeopolitike është hedhur dhe kjo sfidë do t’i japë ngjyrat shekullit të 21 dhe AUKUS është pika e referimit.
The Economist
